Ömer Faruk Dinçel
Tarih Öğretmeni

1530 yılında Tavşanlı

1530 YILINDA

Tavşanlı’nın KöyLERİ,ÇiftlikLERİ ve Mezrâları

 

Ömer Faruk Dinçel

Tarih Öğretmeni/Araştırmacı

 

            İncelediğimiz 438 Numaralı Anadolu Eyaleti Tapu Tahrir Defteri(1), hicri 937-miladi 1530 yılına(16.yy’a) aittir.Anadolu’nun sosyo-ekonomik tarihi hakkında önemli bilgiler ihtiva eden bu eserin dizini ve tıpkıbasımı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü-Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı tarafından yapılmış fakat günümüz Türkçesine çevrilmemiştir.Kanuni Sultan Süleyman döneminde yazılan bu defter,maliye kalemlerinin ve tahrir kayıtlarının karakteristik yazısı olan siyakat ile yazılmıştır.İlgili defterde diğer kaza ve nahiyeler gibi Tavşanlı nahiyesinin köyleri,çiftlikleri,mezrâları,nüfusları,vergi vb. durumları hakkında bilgiler verilmiştir.Bu defterin incelenmesiyle modern tarihçiliğin metodlarına göre ve belgelere dayalı Tavşanlı tarihini ortaya koymak mümkün olacaktır.Okunması zor olan bu siyakat yazısını çözebildiğim ölçüde okuyucunun istifadesine sunuyorum. 

Osmanlı döneminde Tavşanlı’nın merkezine Pazar köy denmekteydi.Yakın bir döneme kadar halk arasında ve özellikle köylüler arasında Tavşanlı’ya giderken “nereye gidiyorsun” diye sorulduğunda ”Pazara gidiyorum” denirmiş Bu köy,aynı zamanda Sorkun ve Bölcek ile birlikte vakıf köyleri arasında zikredilmiştir.

1530 yılında Tavşanlı’nın merkezi olan Pazar köyün durumu şu şekildedir(2);

 

            Bazar.Tâbi-i Tavşanlu,der kaza-i Kütahya

            Hane:55

            Mücerred:10

            Muhassıl:3

            Pir-i fâni:7

           

16.yüzyılda Tavşanlı köylerinden olup da günümüzde aynı isimle varlığını sürdürmeyen bazı köyler bulunur.Bu köylerin isimleri zaman içersinde değişmiş olduğundan bunların,günümüzdeki hangi köyler olduğunu kestirmemiz zordur.Örneğin; Lalaoğlanları,Balabanlar,Daşteğin,Denizler,Eşme,İlyas Bey,Kalafat köyleri gibi.İlginç olan Beyköy ve Kayıköy’ün isimlerinin Tavşanlı nahiyesinin köyleri arasında bu isimlerle geçmemesi.Bu isimler 16.yy.dan sonra konmuş da olabilir.Veya bir başka ihtimal;  <Tavşanlı’ya çok yakın olmasına rağmen> Beyköy’ün o dönem idari yapısı itibarıyla Eğrigöz kazasına bağlı olduğu düşünülebilir.Defterde Bey köyü ve Bey Arslan olarak Eğrigöz kazasına bağlı olduğu yazılıdır.Aynı defterde günümüzdeki Köprücek köyünün ise “Şaphane Köprücüğü” olarak Eğrigöz kazasına bağlı olduğu görülür.1530 yılı itibarıyla Osmanlı döneminde Eğrigöz kazası ile Tavşanlı nahiyesi sınırının Köprücek köyü ile Tavşanlı arasından geçtiği anlaşılmaktadır.

Aşağıdaki listelerde geçen mücerred;evli olmayan,belirli bir geliri olan kimsedir.Kütahya’da iş sahibi olma yaşına ulaşan bekârlar vergiye tâbi idi.Elde edilen hasılatın para olarak cinsi ise akçedir.Listedeki köyler içinde Göbel ve Küçükilet’te, Osmanlı sarayına (Padişaha) av için doğan gibi kuş yetiştiren, “Doğancı” adı verilen görevlilerin bulunduğu anlaşılmaktadır.Listedeki köyler arasında zikredilen Akşehir köyü,günümüzdeki Akçaköy,Alilü ise Aliköy’ün eski adıdır.Sözkonusu defterde “Karye-i Alilü ve Yunus Alanı Güden” tanımı yapılmış olup köy hakkında detaylı bilgi verilmemiştir.Aceblü adındaki köyün ise Kayı köy olduğunu tahmin etmekteyim.Zira Tavşanlı ovasında ve merkez ilçe yakınlarında en çok bilinen üç adet höyük bulunur.Höyük eski Türkçede “Üy” yani mezar  evi kelimesinden türemiştir.Üy-Üyük-Öyük-Höyük hep aynı anlamdadır.Tavşanlı’daki bu höyükler Çardaklı yolunun sol kısmında,Tepecik beldesinde ve Kayı köy yakınlarındadır.Defterde Çardaklı ve Tepecik köyleri aynı isimle yazılmıştır.Fakat söz konusu defterde Tavşanlı köyleri arasında Kayı köy ismine rastlanmamaktadır.Kayı isminin bu köye (tahminen) 16.yüzyıldan sonra verildiği anlaşılmaktadır.Aynı defterde çiftlikler arasında zikredilen “Tolca-Gökçe Öyük”ün Aceb köyüne,”Öyük Hamza çiftliği”nin Tepecik köyüne bağlı olduğu yazıldığına göre geriye Çardaklı köyü yakınlarındaki höyük kalmaktadır.Bu höyüğün yakınlarındaki yerleşim yerlerinin Çardaklı ve Bazar köy olduğu bilinmekle beraber Aceb köyünün günümüzde hangi köy olduğunu kayıtta geçen “Tolca-Gökçe Öyük der karye-i Aceb,tâb-i Tavşanlu.Hasıl 110 akçe” (3). İbaresinden Aceb köyünün günümüzdeki Kayı köy olduğunu düşünebiliriz.Listede geçen Şeyhler köyü ise günümüzdeki Kayaarası köyüdür.Köyde bu yıllarda bir de Yayabaşı bulunmaktadır.Hasılatı Kuruca Oruç çiftliği ile birlikte yazılmıştır.Göbel,Ayvalı ve Kalafat-Turasanlar(?) köyünde olmak üzere üç adet Bazdâran(Doğancı,avcı,kuşçu) tımarı bulunur.Aynı dönemde Eğrigöz kazasına bağlı olan Demirli köyü hakkında da şu bilgiler verilmiştir.Bu köyle ilgili “der karye-i Şaphane Köprüceği,nâm-ı diğer Demürlü.Tâbi-i Eğrigöz.Hassa-i Padişah-ı Âlempenâh” tanımlaması yapılmıştır.Bu tanımdan köyün padişah hassı olduğu anlaşılmaktadır.Osmanlı döneminde Abdüsselam Demirli adını alan bu köy,Cumhuriyet döneminde Dağdemirli adını almıştır. Bu dönemde Tavşanlı’da Yayabaşının adı Süleyman’dır.Tavşanlı,nahiye statüsündedir.Serbest olmayan tımarların cürm-i cinayeti ve aded-i ağnam ve resm-i arusiyyesinin yarısını subaşılar tasarruf  etmektedir.Resm-i arusiyye,Osmanlı Devletinde yeni evlenen erkeklerden alınan bir vergidir.

1530 Yılında Tavşanlı’nın köyleri,çiftlikleri ve mezrâları aşağıdaki gibidir;

 

1530 Yılında Tavşanlı Nahiyesinin Köyleri ve Çiftlikleri

 

Tablo:1 

Köy ve Çiftlikler

Hane

İmam

Pîr

Mücerred

Cami-i Huddâm

Sipahi ve Sipahizade

Ma’lul ve Divane

Muhassıl

Doğancı

Hasılat

/ Akçe

Aceblü

12

-

-

3

-

-

-

-

-

1734

Aceb-i diğer

14

-

2

10

-

4

1

-

-

2280

Akşehir

5

1

-

1

-

-

-

-

-

580

Akçaşehir

12

-

1

3

-

-

-

-

-

1979

Alilü

-

-

-

-

-

-

-

-

-

200

Ayvalu

12

1

-

2

-

-

-

-

-

870

Balabanlar

-

-

-

-

-

-

-

-

-

551

Bazar

55

-

7

10

-

-

-

3

-

-

Çardaklu

41

1

1

10

-

1

1 M.

-

-

4994

Çukur

27

-

-

6

-

-

-

-

-

3366

Daşteğin(Deşdiğin)

4

-

1

1

-

-

-

-

-

1650

Denizler ve Beremani Mezrası

18

1

2

5

1

-

-

-

-

3840

Depecik

22

-

-

3

1

-

-

-

-

1680

Derecik

49

1

4

8

1

-

-

1

-

5465

Dudaş

22

1

1

7

-

-

-

-

-

2484

Elim veya İlim

28

1

-

10

-

-

-

-

-

3345

Eşme

6

-

-

1

-

-

-

-

-

1522

Bazdaran Çiftliği

-

-

-

-

-

-

-

-

-

30

Bazdaran Çiftliği

 

-

-

-

-

-

-

-

-

60

Bazdaran Çiftliği

-

-

-

-

-

-

-

-

-

100

Göbel

28

-

-

12

-

-

1 D.

1

8

3926

İlyas Bey

7

-

-

2

-

5

1 M.

-

-

1507

Kalafat

-

-

-

-

-

-

-

-

-

660

Kara Pelid

22

-

1

6

-

-

1 M.

-

-

1519

Karlu

17

-

-

2

-

-

-

-

-

930

Kızılcakaya

-

-

-

-

-

-

-

-

-

1639

Kozluca

14

-

-

13

-

-

-

2

-

1174

Kökemler

12

1

-

8

-

-

-

-

-

590

Kuruçay

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Küçükilet

7

1

1

1

-

-

-

1

1

1045

Lalaoğlanları

10

-

-

9

-

-

-

-

-

-

Melikşah (Şahmelek)

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Momul(Moymul)

3

-

1

1

-

-

-

-

-

2756

Saruhan ve Hacı Çiftliği (Moymul’da)

3

-

1

4

-

-

-

-

-

-

Sorkun

24

-

1

-

-

-

1

-

-

-

Şeyhler

4

-

2

4

-

-

-

-

-

1626

Tavşanlu

231

1

15

26

-

-

-

6

-

18.737

Uruz (Uruze)

12

-

2

7

-

3

-

-

-

1130

Yunusgüden alanı (Yunus alanı güden) ve Alilü

-

-

-

-

-

-

-

-

-

200

 

1530 Yılında Tavşanlı Nahiyesinin Çiftlik ve Mezrâları

Tablo:2

Çiftlikler

Mezralar

Bağlı olduğu köy

Hasılat/Akçe

Öyük Hamza

-

Tepecik

206

-

Saraycık

Tavşanlı (Ovacık köyünde)

1080

-

Tımarsuz

Tavşanlı

1580

Saruhan ve Hacı

 

Moymul

2756

Sazak

-

Akçaşehir

150

Bağ-özü

-

Akçaşehir

150

İlyas

-

Bey

150

Umur ve Aydın

-

Ayvalu

300

Çukur tarlar

-

Tavşanlı

80

Kuruca Oruç

-

Şeyhler (Kayaarası)

-

Düdükçü

-

Tavşanlı

250

Karadeğin

-

İlyas Bey

150

Kızıl Ali

-

Kuruçay

68

Karaca kaya

-

Melek-şah (Şahmelek)

80

Şeyh İvaz

-

Şahmelek

431

Gökçe-Tolca Öyük

-

Aceb

110

Yarıçam

-

İlet

100

Bazdar

-

Kalafat

100

Bazdarân

-

Ayvalı

60

 

            1530 Yılında çevre kaza ve nahiyelere bağlı olup da  günümüzde Tavşanlı’ya bağlı olan köy ve çiftlikler

 

Tablo:3

Köyler

Bağlı olduğu

Hane

İmam

Muhassıl

Mücerred

Pir

Sipahi ve Sipahizâde

Hasıl

Ablum

Kalınviran

6

1

-

5

1

-

1347

Çukurca

Kalınviran

-

-

-

-

-

-

-

Kızıl Yakub

(Gazelyakup)

Kalınviran

5

1

-

1

-

-

1330

Eğriöz

Kalınviran

5

-

-

2

-

-

692

Gölcük

Kalınviran

42

1

-

6

2

5

6796

Gölcük

Kalınviran

4

-

-

-

-

-

361

Dulkadir

Kalınviran

-

-

-

-

-

-

-

Şahin ve Aluc

Kalınviran

11

 

 

3

 

 

8672

Yukarı Opanöz

Eğrigöz

9

-

-

4

2

-

1245

Aşağı Opanöz

Eğrigöz

13

1

-

9

2

-

2359

Gölcük

Eğrigöz

17

-

-

6

-

-

2259

Ovacık

Eğrigöz

27

-

-

5

1

8

1872

Alabarda

Eğrigöz

6

-

-

4

-

-

582

Değirmisaz

Eğrigöz

4

-

-

6

-

-

652

Doğanlar

Eğrigöz

5

-

-

2

4

1 S.   5  SZ

1011

Düğrek (Düm -

rek)

Eğrigöz

27

-

-

6

2

-

1827

Alaöğe(Aleve)

Eğrigöz

14

-

1

2

-

3  SZ

2032

Kargılı

Eğrigöz

36

-

1

10

3

-

1012

Kızılbük

Eğrigöz

26

-

-

14

-

-

2854

Şaphane Köprüceği

Eğrigöz

40

-

1

33

1

1

2718

Demürlü

Eğrigöz

41

-

1

14

2

9 SZ

2937

Emirler

Eğrigöz

17

-

-

3

1

-

1459

 

1530 Yılında Çevre Kaza ve Nahiyelerdeki Çiftlik ve Mezrâlar

Tablo:4

Çiftlik

Mezrâ

Nerede olduğu

Hasıl

Sancak

-

Kızıl Yakub (Gazelyakup)

50

Eğme pınar

-

Kızıl Yakub (Gazelyakup)

-

Paşa Yiğit

-

Gölcük (Kalınviran’a bağlı)

202

Kara köy ve Akça-alan

-

Ovacık (Eğrigöz’e bağlı)

350

-

Bazlamac

Şaphane Köprüceği

650

Eğmelipınar (veya Ekmelipınar),Ayvacık ve Şuayp Eğini (veya Ekini)

-

Yukarı Opanözü

300

Pirî

-

Alabarda

412

Çaltı

-

Eğrigöz (Günümüzdeki Çaltılı köyüdür)

-

Seydi Nureddin ve Kara Murad Çiftliği

-

Gümüş

350

Haydar

-

Doğanlar (Eğrigöz’e bağlı)

300

İn veya En Deresi

-

Opanözü

250

Danişmend ve Koca

-

Opanözü

-

Çiftlik

-

Alaöğe (Aleve)

200

Şeyh Mürüvvet

-

Opanözü

150

 

 

Dipnotlar:

1-438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri(937/1530) I, Kütahya,Kara-hisâr-ı Sâhib,Sultan-Önü,Hamîd ve Ankara Livaları <Dizin ve Tıpkıbasım>.Ankara 1993

2-A.g.e.sf 114

3-A.g.e sf 44

 

Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol