Köse Kalfa Türbesi
KÖSE KALFA TÜRBESİ
Ömer Faruk Dinçel
Tarih Öğretmeni-Araştırmacı
Tavşanlı’nın Merkezyeniköy ile Derbent köyleri arasında halk arasında Köse Kalfa olarak bilinen bir türbe bulunur.Bu türbede yatan zâtın, Osmanlı kaynak ve kroniklerinde ismi zikredilen ve Harmankaya tekfuru iken Müslüman olup Osmanlının hizmetine giren Köse Mihal (Abdullah Mihal Gazi)ile hiçbir ilgisi bulunmamaktadır.
16.Yüzyıl belgelerinde Köse Halife’ye ait Kalınviran’a bağlı ve hasılı 103 akçe olan bir mezraa kaydı bulunmaktadır.Şemsettin Sami,Kamusu’l-Alam adlı eserinde 1894 yılında Tavşanlı’da 15 adet tekke olduğunu yazar.Bu tekkelerden biri de Köse Halife(Kalfa) tekkesidir.
Tavşanlı Merkezyeniköy ile Derbent köyü yakınlarındaki türbede Köse Kalfa türbesinde mezarı bulunan şahsın, 1915 tarihinde Harmancık Nahiye Müdürü Esat Bey’in yaptığı araştırmaya göre Köse Hasan Dede olduğu,ve bu türbeyi Merkezyeniköy’den Molla Salih adında bir şahsın yaptırdığı resmî bir araştırmayla tespit edilmiştir.(2) Nitekim aslı Bursa Büyükşehir Belediye Kütüphanesinde olan 1870 yılına ait Osmanlıca bir haritada Köse Kalfa türbenin olduğu yerde “Köse Halife Tekkesi” ibaresi görülür.Aynı şekilde “Derviş Pınarı”,”Hasan Dayı” mevkileri de Köse Kalfa türbesi civarındadır.Bu yer adları da Tekke ile ilgili olmalıdır.
Burada yatan Köse Hasan Dede, isim benzerliğinden dolayı Harmankaya Tekfuru Köse Mihal ile karıştırılmaktadır.Köse Mihal’in mezarı Bilecik’in İnhisar ilçesine bağlı Harmanköydedir.Tarihçi Hammer’in Bursa’nın ilçesi olan Harmancık’ı ,Köse Mihal’in tekfurluğunu yaptığı Harman-kaya zannetme yanlışlığına düşmesinden sonra Hammer’in eserini kaynak olarak ele alanlar da aynı yanlışlığa düşmüşlerdir.Osmanlı kronik yazarları Harman-kaya’yı Bilecik yakınlarında ve Sakarya’ya mücavir olarak göstermişlerdir.
XV. yy. Sultanönü Yaya Sancak Beyine bağlı nahiyeleri arasında Çalili, Sivrihisar, Günyüzü, Harmankaya der tasarufu Mihal Bey, Harmankaya tâbi-i göl tâbi-i Mihalıç , Mihalıççık-ı diğer, Akviran, Karaviran olmak üzere 9 nahiyesi bulunur.Köse Mihal’in tekfurluğunu yaptığı Harman-kaya, günümüzde Bilecik il sınırlarındadır.
Kroniklerde geçen Osman Gazi’nin sefer güzergâhları ve Köse Mihal’in Taraklı tarafına yapılan akınlarda rehberlik yapması,Harman-Kaya’nın Harmancık ilçesi olmadığını gösterir.Kaldı ki II.Abdülhamid döneminde Mihal Gazi’nin türbesi tamir edilmiştir.İsmail Hakkı Uzunçarşılı,Osmanlı Tarihi adlı eserinin 1.cildinin 570.sayfasında Köse Mihal’in türbesinin yaptırılması konusunda şu bilgileri verir ; “Bolu mutasarrıfı İsmail Bey’in 1302 Cemaziyelâhir (1885 Mart) tarihiyle II.Abdülhamid’in ikinci karini Hacı Ali Bey’e(Paşa) çekmiş olduğu bir telgrafta bu türbenin yaptırılması için rica etmiştir.(3) Yine aynı şekilde Uzunçarşılı ; “Köse Mihal,Bilecik’in doğusunda İnhisar nahiyesi ile Mihalgazi nahiyeleri arasında bulunan Harmankaya ve havalisinin beyi idi” demektedir.(4) Ayrıca Osmanlı dönemindeki Göl kazasında ve Bilecik ilinde Mihaloğullarına ait çeşitli vakıf eserleri bulunur.Osmanlı arşivlerindeki tapu tahrir defterlerinde Harmanköy ve çevresindeki bazı köylerin Mihaloğullarına ait olduğu yazılıdır.Köse Mihal’in torunlarından Mihal Gazi’nin Gölpazarı’nda han, hamam,ve camii inşâ ettiği görülmektedir.(5) Konuyla ilgili Dr.Halime Doğru da kapsamlı bir araştırma yapmıştır.(6) Tapu tahrir kayıtlarından incelediğimiz Bursa’nın Harmancık ilçesinde ise Mihaloğullarına ait herhangi bir mülk kaydı bulunmamaktadır.
Merkezyeniköy ve Derbent köylüleri ve çevre halk Köse Dede’yi keramet sahibi bir zat olarak görürler.Her köyde bulunan dede- evliya yatırlarına yapılan uygulama gibi bu dedeye de vaktiyle hayır hasenat yapılırmış.Çevre halkı da bu zâtı Köse Dede ve Köse Kalfa olarak tanımlar.Kalfa;Halife demektir.Halife,şeyhin yerine geçen mürid demektir.Şeyh belli bir bölgedeki müridlerine bakma,onları terbiye etme ve kendisi ile onlar arasındaki irtibatı sağlama işi ile görevlendirirse ona halife denir.(7) Halife,şeyh makamına gelmiş,fakat seccade sahibi olmayan kimseye Ahi denir.Bunlara teşkilat içinde “halife” de denilir.(8)
Dipnotlar:
1- Bkz.439 Numaralı Muhasebe-i Vilayeti Anadolu Defteri. Sf 41
2-1915 yılında Harmancık nahiye müdürü Esat Bey’in yaptığı araştırmaya göre; Derbent ve Yeniköy halkı, Köse Kalfa türbesinde yatan zatın Köse Hasan Dede olduğunu söylemişlerdir. Aynı şekilde bu türbeyi Molla Salih adında Yeniköylü bir hayırseverin yaptığını,bu zatın 3-4 sene evvel öldüğünü köylüler ifade etmişlerdir.Harmancık nahiye müdürü 1915 yılında yaptığı bu araştırmasını,Köse Mihal’in torunlarından Balta Beyin sülalesinden gelen araştırmacı yazar Ragıp Mahmut Gazi Mihal’e 14 Haziran 1333 (miladi 1917 yılı) tarihinde göndermiştir. Bu mektup Bursa Halkevi Dergisi Uludağ’ın 1946 yılına ait 79. sayısının 9. sayfasında yayınlanmıştır.
3- Başvekalet Arşivi,Yıldız Evrakı,Numara 360. İsmail Hakkı Uzunçarşılı,Osmanlı Tarihi.Cilt 1,Sayfa 570
4- İ.H.Uzunçarşılı.A.g.e.Sf 570
5- Hüseyin Çetin Arslan’ın [“Türk Akıncı Beyleri ve Balkanların imarına katkıları” ( 1300-1451) T.C. Kültür Bakanlığı Kültür Eseri] eserinin 67, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79.Sayfaları
6-Halime Doğru,Osmanlı İmparatorluğunda Yaya-Müsellem–Taycı Teşkilatı.İstanbul 1990.Sf 56,58,62.Bu konuda belgeler = Maliyeden Müdevver Defter Numara ; 8, 56 b , 64, 95 b , 8,
7- Süleyman Uludağ,Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1996, sf.219
8-Bakınız;XIII-XVI.Asırlardaki Anadoluda Fütüvvetnamelere Göre Dini İnanç Motifleri,.Dr.Mehmet Saffet Sarıkaya.T.C.Kültür Bakanlığı Kültür Eserleri.Ankara 2002, sf 12