Şifalı Bitkiler ve Halk Hekimliği
DAĞ YÖRESİNDE
ŞİFALI BİTKİLER
VE HALK HEKİMLİĞİ
Ömer Faruk Dinçel
Halkın kullandığı şifalı bitkiler
Halkın kocakarı ilacı olarak nitelendirdiği bitkisel ilaçlar,Anadolu’nun çeşitli yerlerinde olduğu gibi Bursa’nın Dağ Yöresinin halk kültüründe de önemli bir yer tutar.Günümüzde bile bu bitkiler birçok köyde insanlar tarafından kullanılmaktadır.Örneğin hemen hemen her evde sapları iple bağlanıp baş aşağı kurutulmuş ve soğuk algınlığı başta olmak üzere birçok hastalığa iyi gelen Akbaşlı Otu bulunur.Bu bitkinin literatürdeki adı ise Civanperçemi’dir.Bazı yörelerde de bu ilaca “İlaç Otu” derler.
Çeşitli hastalıklara iyi geldiği düşünülen ve ilaç yapılan bitkilerden tespit edebildiklerim şunlardır:
Akbaşlı otu:Gün dönmeden toplanır.Küçük çocuklara ezilip kaynatıldıktan sonra içirilir.Soğuk algınlığına,karın ağrısına,karın şişkinliğine,kusmaya ve idrar yollarına iyi gelir.Balla veya şekerle karıştırılıp içine de limon sıkılarak içilir.
Ayva yaprağı: İshale iyi gelir.
Adaçayı: Sancıya iyi gelir.
Acıt burcu: Nezleye iyi gelir.
Boş Şaplı: Karın ağrısına ve öksürüğe iyi gelir.
Boz kekik: Mayasıla iyi gelir ve çok şifalı olduğuna inanılır.
Çakırca otu: Sıtma hastalığına ve karın ağrısına iyi gelir.
Çıvgın: Sütü süzmek için kullanılır.Süzgeç olarak kullanılır.
Ebegümeci: Kalp hastalığına, ağrılara iyi gelir. Kaynatılıp ağrıyan yere sarılır.
Gicirgen-cizirgen: Diz ağrılarına, romatizmaya iyi gelir.
Haşhaş ezmesi: Ağlayan çocukların sakinleştirilmesi ve uyutulmasında kullanılır.Haşhaş ezmesi içine şeker atılarak suda karıştırılır ve çocuğa içirilir.
İncir yaprağı: Deli incirin yaprağı mayasıla iyi gelir.
Kangal dikeni: Amel ve basuru olanlara içirilir.
Kapaklı otu (Tatala):Sıcak suda kaynatılır.Buharı göze tutulur.Gözdeki kurtları döktüğüne ve gözdeki kaşıntıyı giderdiğine inanılır.
Kekik: Grip ve kanser hastalığına iyi gelir.
Kelebek otu: Hayvanın ciğerlerindeki kelebeğin yok edilmesine iyi gelir.
Kısacık muhafaza-Bodur Mahmud: Karın ağrısını hemen geçirir.Çok acıdır.Küçük bir yaprağı çiğ olarak ağızda çiğnenir ve suyu yutulur.
Kuşburnu: Kalbe ve soğuk algınlığına iyi gelir.
Mısır püskülü: Böbrek taşının düşürülmesinde kullanılır.
Nane: Bulantıya iyi gelir.
Oğul otu, çakırca: Baş ve karın ağrısına iyi gelir.
Papatya: Baş ve karın ağrısına,nezleye,öksürüğe ve kalp rahatsızlığına iyi gelir.
Sapanlı otu: Eşek çiçeği hastalığına iyi gelir.
Setikli ot: Kemik zayıflığına iyi gelir.
Somak: Limon yerine ekşilik olarak kullanılır.
Tavşanak: Romatizmaya iyi gelir.
Tatlıboyam otu: Bu otun kökü,cilt hastalıklarına iyi gelir.Kaynatılır.Şeker gibi olur.
Yayla Göcü: Diş ağrısına iyi gelir.
Hastalıklarda tedavi yöntemleri
Diş ağrısı:Ağrıyan dişin üzerine tuz veya tütün konur.Yanağın üzerine sıcak havlu sarılır.Diş ağrıdığında Yayla Göcü denilen bitkiyle buhar yapılır.
Kırık çıkık ve burkulma:Arızalı olan yer ılık su veya zeytinyağıyla ovulur.Eğer çıkık ise çıkık olan yer,yerine getirilir.Tabii bu işler için ehli olan kırık ve çıkıktan anlayan şahıslarca yapılır. Bere olan yer, yeni kesilmiş bir hayvanın derisiyle sarılır.Çıkıklarda hayvanın ciğerinin üzerinde bulunan sarma ile sarılır.
Ağrı-sancı:Ağrıyan yerlere yün sarılır ve sıcak tutulur.Gerekirse ovulur.Alıç yaprağı kaynatılarak ağrılı hastaya içirilir.Sancı olunca çıra yakılır.Çıranın isi toplanıp suyla karıştırılır ve sancısı olana içirilir.
Nüzul(inme),cin çarpması,sara,göze gelme (nazar):Genelde nefesi kuvvetli olan bir hocaya gidilerek okutulur.Muska yazdırılır.Kurşun döktürülür.
Zehirlenme: Zehirlenen kimseye yoğurt yedirilir.Ekşi meyve suyu veya topraklı su içirilir.
Yanık: Yanan yere zeytinyağı veya kaymak sürülür.
Göbek düşmesi: Düşen göbek bir kasnak ile sıkıca bağlanır.Bir müddet sonra düşen göbek yerine gelmiş olur.
Köpek ısırması: Isıran köpeğin sahibinin evinden bir parça hamur alınarak yaraya sarılır ve yaranın iyi olacağına inanılır.
Siğil: Siğil kesilerek üzerine tuz konur.Mezarlıktan alınan toprak siğilin üzerine sürülür.Siğil, bir hocaya okutulur.Servi veya ardıç ağacının dalı koparılmadan kırılır,dalın kurulmasıyla siğilin de kuruyacağına inanılır.
Böcek sokması: Isırılan yere toprak sürülür.Yoğurt veya ekşi meyve yaranın üzerine konur.
Kesik: Kesilen yere tütün basılır.Yara olan yer, süt veya kaymakla yağlanıp sarılır.
Soğuk algınlığı:Hasta terletilir.Ayaklarına ısıtılmış tuğla konur.Sıcak ıhlamur,su veya tarhana çorbası içirilir.Hasta grip olmuşsa karabiber şerbeti içirilir.
İt dirseği:Gözün çevresinde çıkmış olan it dirseğinin üzerine ekmek konur ve bu ekmeğin köpek tarafından alınıp yenmesi sağlanır.
Mantar:Mantar olan yere kına yakılır veya sülük tutturulur.Yine ak meşenin kozalağı kaynatılıp suyu içilir.
Romatizma: Romatizma da ağrıyan yere porsuk yağı sarılır.
Öksürük ve bademcik: Öksürük olan ve bademcikleri şişen hastaya turp yedirilir.
Mayasıl: Mayasıl hastalığı olanlara Tatala Otunun tohumu kaynatılıp içilir.