Tavşanlı Vakıfları

TAVŞANLI VAKIFLARI

Ömer Faruk Dinçel

Tarih Öğretmeni-Araştırmacı

            Vakıf;bir kimseyi veya bir şeyi alıkoymak,durdurmak,kımıldatmamak,asla satılmamak,başka şeyle değiştirilmemek şartıyla bir mülkü Allah (cc)yolunda vermek.Bir malı veya mülkü-satılmama kaydıyla-hayır işine bağışlamak,manalarına gelmektedir.Vakıf,İslam ülkeleri ve özellikle Osmanlı Devleti’nin dini,iktisadi ve sosyal hayatında çok önemli yere sahip olan bir müessesenin adıdır.Vakfeden kimseye vâkıf,vakfedilene mevkuf,vakfın şartlarını bildiren resmi senede de vakfiye denir.

            Vakfedilen mal veya mülk,kadı siciline kaydolunduktan sonra kesinlik kazanırdı.Vakfiyyede,kurulan müessesenin nasıl yönetileceği,aylıklı olarak kaç adamın çalıştırılacağı,bu aylıkların gelirinin nereden temin edileceği,bu müesseseden kimlerin nasıl istifade edeceği gibi bir takım kayıt ve şartlar yazılırdı.Vakfiyyenin sonuna ayet ve hadisler yazılır,amaç dışı kullanacaklara ise beddualar edilir,böylece vakfiye şartlarına riayet edilmesi amaçlanırdı.Hazırlanan bu şartları hiç kimse değiştiremezdi.Bu sebepledir ki vakıf müesseselerinin çoğu günümüze dek ulaşabilmiştir.

            Vakfı idare edenin soyu tükenip 10 yıl süreyle idarecisiz kalması durumunda Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlanan vakıflara Mazbut Vakıf denir.Medeni kanundan önce kurulmuş ve vakfiye şartnamesinde idaresi,kurucularının  soyundan gelenlere bırakıldığını gösteren vakıflara da Mülhak Vakıf denir.Aşağıdaki listede de Tavşanlı’da bu çeşit vakıflara rastlanmaktadır.

            Hayırsever insanlar öldükten sonra bile amel defterlerinin kapanmaması için bir takım menkul ve gayri menkullerini vakfetmişlerdir.Bu amaçla cami,tekke,zaviye,medrese,türbe,na-

mazgâh,mektep,kabristan,kütüphane,imaret,kervansaray,çeşme,köprü,hastane vb.gibi vakıfların yanı sıra borçluların borçlarının ödenmesi,yaşlı köylülere elbise temini,yetim-dul ve ihtiyaç sahiplerine yardım edilmesi,okul çocuklarına gıda,araç-gereç ve elbise temin edilmesi,kimsesizlerin cenazelerinin kaldırılması,öksüz kızlara çeyiz verilmesi,yaralanmış yabani hayvanların tedavisi,yabani aç hayvanlara gıda ve su temin edilmesi vb.bir çok konuda vakıflar kurulmuştur.

            Örneğin Tavşanlı Sorgun köyü,Kütahya yakınlarındaki Bölcek köyü,Karahisar(Afyon) kazasına bağlı Kızılca köyü, Tavşanlı’da türbesi olan ümeradan Beceroğlu Arslan Bey’in vakıf köyleridir.Bunların yanı sıra yine Arslan Bey,Emet’te gayr-i müslim olan Dikin oğlu Yağmon’dan ve Hacı Murad oğlu Yusuf’tan satın almış olduğu bir bağı vakfetmiştir.Bu bağın hududu;Yahşi oğlu İbrahim mülküne,hamamların suyuna ve iki tarafı yola bitişiktir.Arslan Bey,mescidin yanındaki türbede hatim okunmasını,vefatından sonra bu hatmin sevabının kendisine bağışlanmasını istemiştir.Belgelerden,Arslan Bey türbesinde şeyh ve halife ünvanlı kişilerce haftada bir kez hatm-i şerif okunduğu anlaşılmaktadır.

            Osmanlı döneminde,Tavşanlı’nın merkezi olan Pazar köyün vakıf olduğunu ifade edebiliriz.Nitekim belgelerde “Vakfı Çavlu Bey oğlu Resul Bey,ba’zı vakf-ı ocakdan Bazar nam karyeye …vakıfdır” şeklinde yazılıdır.Aynı belgelerde Timurlu ve Karaağaç köylerinin de vakıf olduğu anlaşılmaktadır.Örneğin; Karye-i Timurlu.Tabi-i mezkur.Evkaf-ı mezbur.Hane:23,Mücerred:3’tür.Karye-i Karaağaç.Tabi-i mezkur.Hane:22,Mücerred:3’tür.

            Bir başka örnekte ise;Tavşanlı’da oturan Koca Mustafaoğlu Hacı Süleyman Ağa,1821 yılında “Yeni değirmen” olarak bilinen Un değirmeni vakfetmiştir.Söz konusu değirmenin,misline kiraya verilerek gereken kısımların tamir ettirilmesi,her sene elden elde edilen gelirden 20 kuruşun Mekke fakirlerine gönderilmesi,kalanın da mütevelli olanlara verilmesi istenmiştir.Evet,Mekke’de bulunan fakirlerin ihtiyaçlarının karşılanması için Koca Mustafaoğlu Hacı Süleyman tarafından Tavşanlı’da bir un değirmeni vakfedilmiştir.

            Tavşanlı’nın Kayı ve Kuruçay köylerinde,Karagöz Ahmet Paşa ve Kasım Paşa gibi iki Osmanlı paşasının vakıf eserleri bulunur.Karagöz Ahmet Paşa Kayı köyde bir cami,Kasım Paşa da Kuruçay’da bir cami ve hamam inşa ettirmiş ve bu eserleri vakfetmişlerdir.Tavşanlı’da Arslan Bey mahallesinden Çukurköy’ün alt taraflarına kadar olan yerler Kasım Paşa vakfının arazileridir.Tavşanlı arazisinin yaklaşık % 80’inin vakıf arazisi olduğu anlaşılmıştır.Karagöz Ahmet Paşa’nın  Hicri 917/Miladi 1511 yılına ait Tavşanlı’daki vakıfları şunlardır;Devekaya,Tarıalanı,(…..)bükü olarak bilinen yer,Tavşanlı suyu olarak bilinen akarsu,yol ve su yolu ile sınırı olan bir bahçe,bir büyük ahır,ahşaptan yapılmış iki anbar,Tavşanlı suyu ile dönen bir dam altında iki göz değirmen ve içindeki arazi ile mezraları bulunan Kayı köyün tamamı.Bunların yanı sıra yine aynı köyde üç çift camus,iki çift öküz ve altı inek Karagöz Paşa Vakfına aittir.