Belgelerle Domaniç Savaşı
OSMANLI KAYNAKLARINA GÖRE
SAVCI BEYİN ŞEHİT DÜŞTÜĞÜ
DOMANİÇ SAVAŞI
Ömer Faruk DİNÇEL
Osmanlı kaynaklarından olan Aşıkpaşazâde tarihine göre hicretin 685’inde(miladi 1286 yılında)Domaniç’te meydana gelen ve Osman Gazi’nin kardeşi Savcı Bey’in şehit düştüğü savaş acaba tam olarak nerede cereyan etmiştir?Bu konuyu Osmanlı kronikleri ve arşiv belgeleri ışığında inceleyip yörede de bizzat alan çalışması yaparak araştırdığımızda önemli sonuçlara ulaşmaktayız.
Konuyu kronikler ve çeşitli Osmanlı kaynakları üzerinden inceleyip belgelerle de bir temele oturtmak için önce kroniklerde bu savaşla ilgili yazılanlar üzerinde durmak istiyorum.
KAYNAKLARDA SAVAŞIN YAPILDIĞI YER
Aşıkpaşazade Tarihinde özetle şöyle yazar ;’’Vilayetin kafirleri cem’ oldular,Karacahisar tekfuruna geldiler…Onun dahi bir kardeşi vardı.Adına Filanoz derlerdi.Ona azim leşker koştu.Osman Gazi dahi gazileri cem’ etti.Ekinci’ye geldiler.Domaniç Belin aşdıkları yerde uğraşdılar.Gayet azim cenk oldu.Osman Gazi’nin kardeşi Saru Yatı anda şehid oldu.Ve ol Filanoz dedikleri kafir düştü.Osman Gazi eydir, evvel itin karnını yarın,dahi it gibi bir yere gömekon dedi.Buyruğu gibi ettiler.Ve ol yerin adı şimdi İt eşeni kaldı.Saru Yatı’yı dahi götürdüler,Söğüd’de atasının yanında koydular.Saru Yatı düştüğü yerde bir çam ağacı vardır.Kandilli Çam derler.Şimdi anda gâh gâh bir şule görünür’’ (1)
Neşri Tarihinde ise ’’ Osman Gazi’nin İkizce’ye gelip Domaniç Belinin aşıldığı yerde kafirlerle cenk edilmesi ve bu cenkte Osman Gazi’nin kardeşi Savcı Beyin Kandilli Çamın dibinde şehit edilmesi’’nden bahsedilir.(2) İçerik olarak Aşıkpaşazade Tarihinde geçen bilgilerin aynısıdır.
Müneccimbaşı Tarihinde ise bu savaşın ;’’Domaniç Dağında,Domaniç derbendinde ,dar bir yerde ve Eğrice denilen yerde yapıldığı’’yazılmıştır.(3)
Diğer bir önemli kaynak olan İbn-i Kemal’de ise ; ’’Osmanlı askerlerinin Domaniç Belinden aşağıya sel gibi akması ve Ekizce denilen yerde savaşılması(4),Savcı Beyin Kandilli Çamın dibinde şehit olması ve cesedinin Söğüt’e nakledilmesi’’(5) şeklinde bilgiler verilmiştir.
Solakzade Tarihinde de ; ’’İnegöl Tekfuru ile Karacahisar Tekfurunun ittifak edip Domaniç belinde Osmanlı askerleriyle savaşması,büyük bir cenk yapılması,tekfurun kardeşi Filanoz’un öldürülmesi,Savcı Beyin de şehit olduktan sonra Söğüt’e babasının yanına nakledilmesi’’ (6) yazılmıştır.
Yukarıda adı geçen kaynakların yanı sıra Tacü’t-Tevarih’te de bu savaşın ’’Domaniç Belinde yapıldığı’’ (7) yazılmıştır.Savaşın çeşitli Osmanlı kaynaklarında bazen’’Domalıç Muharebesi’’bazen de ’’Eğrice Muharebesi’’şeklinde geçtiği Tarih-i Osmani Encümeni tarafından neşrolunan Osmanlı Tarihi’nde de ifade edilmiştir.(8)
SAVAŞIN OLDUĞU DOMANİÇ BELİ NERESİ?
Kaynaklarda bu savaşın Domaniç Belinde veya Domaniç Belinin aşağısında yapıldığı yazılmıştır.Peki Domaniç Beli denilen yer neresi?.Tahrir defterlerine göre; Bu belin bir başı İnegöl’ün Mizal köyü(Şimdiki ismi Gündüzlü)diğer başı da Domaniç’in Çukurca köyü’dür(9).Bu iki köy arasında kalan ve Domaniç Boğazını da içine alan geçit-güzergah bu beli oluşturur.İşte Domaniç yakınlarında,boğazda,dar bir yerde,kimi kaynaklarda Ekizce,kimi kaynaklarda İkizce,kimi kaynaklarda Ekinci,kimi kaynaklarda da Eğrice denilen yerde bu savaşın yapıldığı belirtilmiştir.Savaşın yapıldığı yerin ismi konusunda çeşitli telaffuzlar olmasına karşın,Domaniç Belinde cereyan ettiği ittifakla sabittir.O halde,gerek Domaniç Belinde gerekse Domaniç yakınında ifadelerinden bu savaşın,bugünkü Domaniç ilçe merkezi ile dağ tarafındaki kısımda-Domaniç-Durabey köyü-Safa köyü-Çukurca köyü ve Domurköy’ü içine alan sahada yapıldığı anlaşılmaktadır.Çemberi daha da daralttığımızda bu saha içinde ; a) Domaniç Beli’nin olması b) Kandilli Çam denilen mevkiinin Domurköy’ün üst kısmında bulunması c) Safa köyü yakınlarında bugün halk arasında Asartepe(Hisartepe) olarak bilinen bir kalenin bulunması ç) Sivrice Tepede kale kalıntılarının olması d) Durabey köyü’nün eski adının Hüdavendigar Livası Tahrir Defterlerine göre Tekfurçatı olması ve yine Durabey’in yaylalarından birinin adının‘Tekfurbeleni Yaylası’olması savaşın bu alanda yapıldığına kuşku bırakmaz.
Ecnebi Tarihçi Hammer’in Tarihinde düşman kuvvetlerine komutanlık eden ve Domaniç Savaşında öldürülen Filanoz’un(10) karnının deşilerek gömüldüğü yere halk arasında ‘Kokmuş Meydan’ veya ‘Kokar Tarla’ dendiği yazılıdır (11).İlginçtir ki Safa köyü arazisinde ‘Kokarca’ adında bir mevkii bulunur.
Kaynaklardan Müneccimbaşı Tarihinde savaşın Eğrice denilen yerde yapıldığı yazılıdır.Peçevi Tarihinde ise Domaniç Boğazında Eğrice adlı bir kalenin tamir edilmesinden bahsedilmiştir.Bahsi geçen kaynakta,Üçüncü Murad döneminde Serdar Sinan Paşa’nın ordusuyla birlikte 988 yılında(miladi 1580 yılı)Cumaziyelahiresinin ortasında Kütahya’ya giderken Domaniç Boğazından geçmesi ve buradaki Eğrice adlı kalenin tamir edilmesini istediği,fakat yağan şiddetli yağmurdan dolayı kalenin tamir edilemediği yazılmıştır.(12).Bu kalenin incelenmesi,ilk inşasının ne zaman yapıldığının tespiti gerekir.
KANDİLLİ ÇAM HADİSESİ
Domaniç Savaşında Osman Gazi’nin kardeşi Savcı Bey’in dibinde şehit olduğu Kandilli Çam nerede olduğu konusunda çeşitli ihtilaflar ve bu konuda rivayetler söz konusudur.Fakat bize göre bu rivayetler içinde en makul olanı Domurköy’ün yaklaşık
Bu devasa çamın yakın zamana kadar ayakta durduğunu bilenler görenler vardır.Günümüzde bu çam yoktur fakat yer adı olarak hatırası yaşatılmaya çalışılmaktadır.Bu çamın olduğu alanda Müslümanlara ait olduğu tespit edilen bir çok mezar kalıntısı ve taşları durmaktadır.Son yıllarda bu mezar yerleri iyice bozulmuştur.Bu mevkiinin yakınında da halk arasında ‘Osman Dede’ olarak bilinen bir mezar bulunur.Burası aynı zamanda Çukurca’dan Durabey’e giden patika yoldur.Vaktiyle Osmanlı döneminden kalan adet ve uygulama gereği Durabey köyü’nden biri her akşam buraya gelerek Kandilli Çama kandil asarmış.Yanan bu kandil,Çarşamba köyü’nde bulunan Hayme Ana türbesinden de görünürmüş.
SONUÇ
Bundan yaklaşık 720 yıl önce Domaniç’te meydana gelen bir savaşın lokal olarak nerede yapıldığını bilmemize imkan yoksa da bugünkü ilçe merkezi yakınlarında,Domaniç Beli denilen güzergah veya geçitte yapıldığını tarih kaynaklarından öğreniyoruz.Kaynaklarda bu savaşın özetle Domaniç’te yapıldığı yazılmıştır.Sonuçta ‘Domaniç Savaşı’ olarak tarihteki yerini almıştır.
Dipnotlar:
1-Tevarih-i Al-i Osman(Aşıkpaşazade Tarihi).1332, İstanbul.Sayfa 7-8.Osmanlıca olan bu eser Müze-i Humayun ve Vatikan Kütüphanesindeki iki nüsha karşılaştırılarak,Hafız-ı Kütüp Muavini Ali Bey tarafından yazılmıştır.
2-Neşri Tarihi.Cilt 1,Hazırlayan: M.Altan KÖYMEN,Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yayını.Sayfa 47
3-Müneccimbaşı Tarihi.Sahaifü’l-Ahbar Fi Vekayi-ül-a’sar.Cilt 1,sayfa 62 ve 63.Osmanlıca basım
4-İbn-i Kemal.Tevarih-i Al-i Osman.1.Defter.Hazırlayan Şerafettin Turan.Osmanlıca basım.TTK.Ankara.1970,sayfa 100.
5-A.g.e.sayfa 102
6-Solakzade Tarihi.İstanbul 1297 basımı.Osmanlıca.Sayfa 8 ve 9.
7-Tacü’t-Tevarih.Hoca Sadettin Efendi,Cilt 1,MEB.İstanbul,1974,sayfa 31
8-Osmanlı Tarihi,Tarih-i Osmani Encümeni.Necip Asım,Mehmed Arif,İstanbul 1335,sayfa 578
9-Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri 1,Ömer Lütfi BARKAN,Enver Meriçli,TTK yayını,Ankara 1988.Sayfa180.Halk arasında da eski tarihi yolun Çukurca-Kapıkaya-Safa(Deliören)-Kocayayla-Arapoturağı-Tahtaköprü güzergahı olduğu bilinmektedir.
10-Bu isim,Aşıkpaşazade,İbn-i Kemal ve Solakzade’de ’de Filanoz,Müneccimbaşı’nda Kalator,Neşri,Tacü’t-Tevarih ve Hammer’de Kalanos,Mufassal Osmanlı Tarihinde Philatos şeklinde geçer.
11-Hammer.Tarih-i Devleti Osmaniye.Mütercimi Esad Cabir,1.Cilt,sayfa 105,Osmanlıca basım
12-Peçevi Tarihi.Peçevi İbrahim Efendi.Cilt 2,sayfa 65.Osmanlıca.Domurköy’ün üst kısmında Kandilli Çam yakınlarında emekli öğretmen sayın Fevzi COŞGUN tarafından yapılan bir araştırma sırasında,üzerinde el izleri olan kırık bir Osmanlı yayı bulunmuştur.Bu tarihi yayın ne zamandan kaldığı şimdilik tespit edilmemiştir